Millibankamarkaður með gjaldeyri

Gengi íslensku krónunnar er ákvarðað á millibankamarkaði með gjaldeyri (gjaldeyrismarkaður). Markaðurinn er opinn milli kl. 9:15 og 16 hvern viðskiptadag. Rétt til þátttöku á gjaldeyrismarkaði hafa þrjú fjármálafyrirtæki og gegna þau hlutverki viðskiptavaka en auk þeirra er Seðlabanki Íslands einnig þátttakandi. Um gjaldeyrismarkaðinn gilda reglur sem Seðlabanki Íslands setur, nr. 1098 frá 3. desember 2008. 

Gjaldeyrismarkaður myndar verð á íslensku krónunni gagnvart evru. Viðskiptavakar skuldbinda sig til að setja fram kaup- og sölutilboð. Tilboðin eru birt í upplýsingakerfi Reuters og eingöngu markaðsaðilar hafa aðgang að þeim. Seðlabankinn heldur utan um veltu á markaðnum og birtir í hagtölum Seðlabankans. 

Seðlabankinn skráir gengi íslensku krónunnar gagnvart erlendum myntum klukkan 10:45 hvern viðskiptadag. Skráningin er augnabliksmynd af markaðnum á þeim tíma sem skráð er.
 

Helstu punktar um millibankamarkað með gjaldeyri.

• Opnunartími markaðarins: virkir dagar 9:15-16:00.
• Fjármálafyrirtæki eru viðskiptavakar á markaðnum.
• Viðskiptagjaldmiðill er evra.
• Lágmarksviðskiptafjárhæð er í reglum um gjaldeyrismarkað en núna eru tilboð ein milljón evra í hvert sinn.
• Munur á kaup- og sölutilboðum viðskiptavaka er 20 aurar.
• Seðlabanki Íslands:

  • Er aðili að markaðnum.

  • Er ekki viðskiptavaki og þarf því ekki að halda úti virkum kaup- og sölutilboðum.

  • Getur átt viðskipti við viðskiptavaka hvenær sem er á opnunartíma markaðarins.

  • Sinnir eftirlitshlutverki.

Millibankamarkaður með krónur

Millibankamarkaður með krónur (krónumarkaður) er markaður fyrir ótryggð skammtíma inn- og útlán á milli lánastofnana. Markaður var settur á laggirnar í júní 1998. Hann starfar á grundvelli reglna um viðskipti á millibankamarkaði með krónur nr. 1196/2019, sem Seðlabankinn setti í samstarfi við markaðsaðila. 

Hlutverk Seðlabankans er þó eingöngu að skipuleggja markaðinn og starfrækja. Seðlabankinn er ekki aðili að markaðnum, þar sem bankanum er ekki heimilt að veita lán án trygginga. Krónumarkaður gengur einnig undir nafninu REIBOR markaður og vextir sem skráðir eru á markaðnum kallaðir REIBOR vextir. REIBOR er stytting á Reykjavík interbank offered rate.

• Opnunartími markaðarins: virkir dagar 9:15-16:00.

• Fjármálafyrirtæki eru aðilar á markaðnum.

  • Markaðsaðilar eru fjórir;

    • Arion banki hf.,

    • Íslandsbanki hf.

    • Landsbankinn hf.

    • Kvika banki hf.

  • Markaðsaðilar semja um lánalínur sín á milli.

  • Markaðsaðilum er skylt að gefa upp bindandi inn- og útlánstilboð í eftirfarandi tímalengdir, yfir nótt (ON), vika (SW), einn mánuður (1M), þrír mánuðir (3M), sex mánuðir (6M), níu mánuðir (9M) og tólf mánuðir (1Y).

  • Markaðsaðilar skuldbinda sig til að uppfæra reglulega skuldbindandi vaxtatilboð á inn- og útlánum á millibankamarkaði, þó eigi sjaldnar en á 10 mínúta fresti.  

• Hámark vaxtabil milli inn- og útlána í tilboðum markaðsaðila til eins mánaðar eða lengri tíma er 100 punktar. Ekki er skilgreint hámarksvaxtabil í tilboðum með styttri tímalengdum.

• Seðlabanki Íslands:

  • Er ekki aðili að markaðnum.

  • Sinnir eftirlitshlutverki og heldur utan um viðskipti á markaðinum sem birtar eru í hagtölum.

Skráir daglega vexti á millibankamarkaðinum með krónur fyrir tímalengdir frá yfir nótt að 12 mánuðum. Skráningin fer fram kl. 11:15 og er birt á heimasíðu Seðlabankans skömmu síðar.

Nánari upplýsingar um veltu á millibankamarkaði með krónur má finna í hagtölum Seðlabankans.

Markmiðið með framkvæmd peningastefnunnar

Markmiðið með framkvæmd peningastefnunnar er að styðja við stefnuna í peningamálum og tryggja stöðugt verðlag. Til þess að svo megi verða ákvarðar Seðlabankinn vexti í viðskiptum sínum við fjármálafyrirtæki og stýrir því magni lausafjár sem hann ýmist býður að láni eða tekur að láni í vikulegum markaðsviðskiptum. Með aðgerðum sínum hefur bankinn áhrif á skammtímavexti á millibankamarkaði með krónur og skammtímavextir hafa síðan áhrif á vexti til lengri tíma. Peningastefnunefnd ákvarðar vexti í viðskiptum Seðlabankans.

Markmið peningastefnunnar

Reglur um viðskipti fjármálafyrirtækja við Seðlabankann

Seðlabankinn setur reglur um viðskipti fjármálafyrirtækja við Seðlabankann, og eru nú í gildi reglur nr. 1200/2019  Reglurnar segja meðal annars til um hverjir geta verið mótaðilar í viðskiptum við Seðlabankann, hvers konar viðskipti eru átt og hvaða veð er hægt að nota. Seðlabankinn metur hvaða verðbréf eru hæf í viðskiptum við bankann og eru reglurnar endurskoðaðar eftir þörfum.

Mótaðilar í viðskiptum við Seðlabankann

Mótaðilar í viðskiptum við Seðlabankann eru viðskiptabankar og sparisjóðir. Einnig geta útibú erlendra fjármálafyrirtækja sem starfa hér á landi verið í viðskiptum við Seðlabankann. Þrátt fyrir að fjármálafyrirtæki geti tekið þátt í viðskiptum við Seðlabankann er það undir hverju og einu fyrirtæki komið hvort þau nýta sér það.

Daglán og viðskiptareikningar

Daglán eru lán sem mótaðilar í viðskiptum við Seðlabankann geta sótt um að eigin frumkvæði að því gefnu að þeir geti lagt fram veð sem Seðlabankinn metur hæf. Daglán eru lán til næsta viðskiptadags og eru vextir daglána óhagstæðir og hærri en í öðrum lánsviðskiptum. Vextir daglána mynda þak fyrir vexti til einnar nætur á millibankamarkaði. Hægt er að sækja um daglán til þess að tryggja að staða á reikningum í bankanum sé jákvæð í lok dags og einnig til uppfyllingar bindiskyldu.

Eingöngu innlánasstofnanir, þ.e. viðskiptabankar, og sparisjóðir og A-hluta stofnanir í eigu ríkisins mega eiga viðskiptareikning í Seðlabankanum. Þeir sem eiga reikninga geta lagt inn á og tekið út af þeim að eigin ósk. Seðlabankinn greiðir viðskiptareikningsvexti á alla innstæðu á viðskiptareikningi. Yfirdráttur yfir nótt á viðskiptareikningi, eða öðrum reikningum hjá Seðlabankanum, er óheimill. Vextir viðskiptareikninga mynda gólf fyrir vexti til einnar nætur á millibankamarkaði.

Daglán og innstæður á viðskiptareikningum kallast reglubundin fyrirgreiðsla (e. standing facility).

Markaðsaðgerðir og stýring lauss fjár

Einu sinni í viku, á miðvikudögum, býður Seðlabankinn mótaðilum að taka þátt í markaðsaðgerðum bankans. Tilgangur þeirra er að stýra magni lauss fjár í umferð á hverjum tíma hjá mótaðilum bankans og hafa þannig áhrif á á vexti á millibankamarkaði. Markmið aðgerða Seðlabankans er að vextir á millibankamarkaði með krónur séu sem næstir meginvöxtum Seðlabankans eins og þeir eru skilgreindir hverju sinni. Seðlabankinn getur átt viðskipti oftar en vikulega telji bankinn ástæðu til.

Aðstæður á markaði ráða því hvort Seðlabankinn býður fjármálafyrirtækjum að taka lán hjá bankanum eða að binda krónur á innlánsreikningi í umsamin tíma. Seðlabankinn hefur þá meginreglu að bjóða ekki útlán og bundin innlán á sama tíma. Í undantekningar tilvikum getur Seðlabankinn vikið frá þeirri reglu telji hann þörf á, líkt og í apríl 2020 þegar Seðlabankinn tilkynnti um tímabundna fyrirgreiðslu í formi veðlána.

Lausafjárstaða fjármálafyrirtækja getur breyst mikið milli daga og eru hreyfingar ríkissjóðs ein aðalástæða þess. Launagreiðslur um mánaðamót fjölga krónum í umferð og greiðsla staðgreiðslu og virðisauka og annarra skatta og gjalda til ríkissjóðs fækkar krónum sem eru í umferð í bankakerfinu.

Stjórntæki

Stjórntæki Seðlabankans eru þær aðgerðir eða viðskipti sem geta haft áhrif á hegðun mótaðila hans að gefnu ákveðnu markmiði. Þegar talað er um stjórntæki Seðlabankans er oftast talað um þau viðskipti sem bankinn á ásamt bindiskyldu. Stundum eru einstök stjórntæki ekki notuð svo árum skiptir en eru engu að síður til taks ef á þarf að halda.

Bundin innlán til 7 daga
Á miðvikudögum býður Seðlabankinn bundin innlán til 7 daga. Vextir innlánanna eru 0,25 prósentum hærri en vextir á viðskiptareikningum. Innlánin eru bundin í 7 daga og ekki innleysanleg á tímabilinu. Bundin innlán má nota sem veð til tryggingar daglánum. Seðlabankinn tilkynnir eftir lokun markaða á þriðjudögum hvaða fjárhæð er í boði næsta dag. Mótaðilar sem vilja taka þátt í útboðinu bjóða í fjárhæð en hámarkstilboð er 60% af heildarfjárhæð. Ef tilboð eru hærri en heildarfjárhæð sem er í boði er skorið hlutfallslega niður, hjá öllum. Bundin innlán til 7 daga hafa verið boðin út vikulega síðan í maí 2014.

Bundin innlán til mánaðar
Fyrsta miðvikudag hvers mánaðar býður Seðlabankinn einnig út bundin innlán til eins mánaðar. Framkvæmdin er að mestu leyti eins og ef um 7 daga bundið innlán er að ræða. Mótaðilar Seðlabankans geta sent inn tilboð til Seðlabankans óski þeir eftir því að taka þátt í útboðum á bundnum innlánum. Seðlabankinn tilkynnir mótaðilum bankans útboðsfjárhæð og hámarks tilboðsfjárhæð. Þátttakendur í útboðinu bjóða í vexti og fjárhæð. Allir þátttakendur í útboðinu fá úthlutað fjárhæðum á sömu vöxtum sem samþykktir eru í hverju útboði, tilboðum með hærri vöxtum en samþykktum er hafnað. Bundin innlán til eins mánaðar hafa verið boðin út síðan í júní 2014.

Veðlán til 7 daga og 3ja mánaða

Veðlán til 7 daga voru lengi vel meginstjórntæki Seðlabankans og vextir þeirra eru í miðju vaxtagangsins. Þann 22. apríl 2020 hóf Seðlabankinn tímabundið að veita veðlán að nýju. Seðlabankinn býður veðlán til 7 daga og 3 mánaða á hverjum miðvikudegi. Seðlabankinn getur veitt lán bæði til skemmri og lengri tíma en öll lán sem Seðlabankinn veitir eru veðlán enda má bankinn ekki lána nema gegn veði í tryggingum sem bankinn metur hæf.

Bindiskylda

Seðlabankinn leggur bindiskyldu á mótaðila bankans og er hún eitt af stjórntækjum Peningastefnunefndar. Um bindiskyldu gilda reglur nr. 585 frá 4. júní 2018 og með síðari breytingum nr. 1218/2019. Bindiskylda er uppfyllt á bindiskyldureikningi fjármálafyrirtækis hjá Seðlabankanum. Bindiskylda er hlutfalla af bindigrunni og hann samanstendur af innstæðum og eigin skuldabréfaútgáfu með eftirstöðvatíma til tveggja ára eða skemur og er útreikningur miðaður við meðaltal bindigrunns tveggja síðustu mánaða. Bindifjárhæðin er sú bindiskylda sem bindiskyldur aðili skal uppfylla daglega yfir viðmiðunartímabil sem er frá 21. degi hvers mánaðar til 20. dags þess næsta. Bindiskyldu er skipt upp í fasta bindiskyldu og meðaltals bindiskyldu. Föst bindiskylda er kvöð á bindiskylt fjármálafyrirtæki um að eiga alltaf ákveðna fjárhæð á sérstökum bindireikningi í Seðlabankanum. Þegar Seðlabankinn leggur á meðaltalsuppfyllingu geta fjármálafyrirtæki aðlagað uppfyllingu bindiskyldu að skammtímabreytingum á eigin greiðsluflæði. Það breytir þó ekki því að yfir bindiskyldutímabilið þarf að lágmarki að vera ákveðin fjárhæð á reikningi í Seðlabankanum sem fyrirtæki hefðu án bindiskyldunnar getað ráðstafað með öðrum hætti.

Frá og með 21. mars 2020 er bindiskylda 1% af bindigrunni og er aðeins lögð á föst bindiskylda. Þann 11. mars 2020 ákvað peningastefnunefnd að lækka meðaltalsbindiskyldu úr 1% í 0% til þess að rýmka lausafjárstöðu bankanna og auka svigrúm þeirra til að bregðast við breyttum aðstæðum í þjóðarbúskapnum.

Í júní 2018 var fyrirkomulaginu á bindiskyldunni breytt, þá var henni skipt upp í tvo hluta, annars vegar fasta 1% bindingu sem bar enga vexti og hins vegar 1% meðaltalsuppfyllta bindiskyldu sem bar vexti. Fram að þeim tíma hafði öll bindiskylda verið með meðaltalsuppfyllingu og borið vexti. Var þetta gert til þess að draga úr kostnaði Seðlabankans af framkvæmd peningastefnunnar.

Í september 2015 var tilkynnt að bindiskyldan yrði tvöfölduð úr 2% í 4% og tók breytingin gildi 21. október 2015 var þetta gert til þess að auðvelda Seðlabankanum stýringu á lausu fé í umferð í framhaldi af miklum gjaldeyriskaupum bankans og vegna uppgjörs á slitabúi gömlu bankanna. Í desember sama ár var bindiskyldan lækkuð í 2,5% og var það gert til þess að milda lausafjáráhrif vegna stöðugleikaframlaga vegna uppgjörs bankahrunsins, áformað var að lækka bindiskylduna aftur niður í 2% í tengslum við útboð vegna aflandskróna og var það gert í júní 2016.

Hér má nálgast tölulegar upplýsingar um bindiskylduna

Upplýsingar um bindihlutföll

Kaup á skuldabréfum ríkissjóðs á eftirmarkaði

Seðlabankinn kaupir skuldabréf á eftirmarkaði í samræmi við yfirlýsingu peningastefnunefndar frá 23. mars 2020. Markmið kaupanna er að tryggja miðlun peningastefnunefndar út vaxtarófið til að slakara taumhald peningastefnunnar skili sér með eðlilegum hætti til heima og fyrirtækja. Samkvæmt 20. gr. laga um Seðlabankann 92/2019 getur Seðlabankinn keypt eða selt ríkistryggð verðbréf eða önnur trygg verðbréf á eftirmarkaði til að ná markmiðum sínum í peningamálum. Viðskipti hófust í maí 2020 og hefur bankinn fullan sveigjanleika til að aðlaga fjárhæð, tíðni og framkvæmd kaupanna til að tryggja skilvirkni aðgerðanna.

Viðskipti á gjaldeyrismarkaði

Seðlabankinn getur átt viðskipti við viðskiptavaka á millibankamarkaði með gjaldeyri óski hann eftir því. Seðlabankinn hefur átt viðskipti á gjaldeyrismarkaði til að stækka gjaldeyrisforða bankans en einnig á hann í viðskiptum í samræmi við yfirlýsingu um verðbólgumarkmið frá 2001. Í maí 2013 boðaði peningastefnunefnd að Seðlabankinn myndi í auknum mæli eiga viðskipti á gjaldeyrismarkaði og hefur bankinn verið virkur á gjaldeyrismarkaði síðan. Kaupi Seðlabankinn erlendan gjaldeyri fjölgar krónum hjá viðskiptavökum en krónum fækkar ef Seðlabankinn selur þeim gjaldeyri. Tíð gjaldeyriskaup hafa því áhrif á markaðsaðgerðir bankans. Seðlabankinn birtir veltu á millibankamarkaði með gjaldeyri á hagtölusíðu bankans.

Önnur stjórntæki

Seðlabankinn getur nýtt sér fleiri stjórntæki en koma fram hér að framan og má helst nefna:

• Endurhverf viðskipti (e. repurchase agreements, repo) eru samningar á milli tveggja aðila um kaup eða sölu verðbréfa, sem eru þau sömu og bankinn metur hæf sem trygging í lánsviðskiptum. Samningurinn er með gjalddaga að umsömdum tíma liðnum og gengur þá til baka. Seðlabankinn hefur ekki átt slík viðskipti.
• Innstæðubréf eru bréf sem Seðlabankinn getur gefið út og selt mótaðilum sínum. Slík bréf eru gefin út rafrænt af verðbréfaskráningu. Kjör bréfanna eru ákvörðuð hverju sinni. Innstæðubréf hafa verið gefin út bæði fyrir haustið 2008 og eftir.

Seðlabankinn og ríkissjóður

Í lögum um Seðlabankann kemur fram að Seðlabankinn er viðskiptabanki ríkissjóðs. Ríkissjóður og ýmsar ríkisstofnanir geta átt viðskiptareikninga hjá Seðlabankanum. Vextir á viðskiptareikningum ríkisstofnanna eru þeir sömu og á viðskiptareikninga fjármálafyrirtækja hjá Seðlabankanum. Ríkissjóði er óheimilt að vera með yfirdrátt í Seðlabankanum.

Mótaðilar Seðlabanka Íslands í viðskiptum og þátttakendur í stórgreiðslu- og jöfnunarkerfum Seðlabankans geta lagt fram tryggingar í verðbréfum. Annars vegar vegna heimilda í greiðslukerfum og hins vegar sem trygging fyrir daglánum og veðlánum, þegar þau eru í boði.

Um tryggingar sem teljast hæfar til tryggingar í viðskiptum við Seðlabankann, gilda reglur nú nr. 553/2009 m.s.br.

Um uppgjörstryggingar í formi verðbréfa, vegna þátttöku í greiðslukerfum, fer samkvæmt reglum Seðlabanka Íslands á hverjum tíma um annars vegar stórgreiðslukerfi Seðlabankans, nú reglur nr. 703/2009 m.s.br., og hins vegar starfsemi jöfnunarkerfa, nú reglur nr. 704/2009 m.s.br.

Seðlabankinn áskilur sér fullan rétt til að endurskoða ákvörðun um veðhæfi flokka í ljósi aðstæðna hverju sinni.

Veðhæf bréf í viðskiptum og greiðslukerfum (Uppfært vikulega)

Veðhæfir flokkar csv

Við mat á verðmæti verðbréfa sem fjárhagslegar tryggingarráðstöfunar vegna viðskipta við Seðlabankann og þátttöku í greiðslukerfum skal nota frádrag frá viðmiðunarverði skv. meðfylgjandi töflu: 

*Engin viðskiptavakt með skuldabréf bætist við auka 5% frádrag

**Þegar eigin bréf eru notuð bætist við 5% álag

Frádrag í daglánum er alltaf 10% af markaðsverðmæti undirliggjandi trygginga. Ef nauðsyn krefur, t.d. vegna markaðsaðstæðna, getur Seðlabankinn beitt frekara frádragi. Seðlabankinn áskilur sér rétt til að hafna umsókn um viðskipti náist ekki samkomulag um verðmat trygginga.