Megintilgangur viðskipta Seðlabanka Íslands er að stuðla að miðlun peningastefnunnar og varðveita fjármálastöðugleika.

Tilgangur markaðsaðgerða í fjármálastöðugleikaskyni felst í að veita mótaðilum aðgang að lausu fé til að bregðast við óvæntri og tímabundinni lausafjárþörf sem haft gæti áhrif skilvirkni markaða, greiðslumiðlun eða annað sem gæti valdið óstöðugleika.

Tilgangur markaðsaðgerða í þágu peningastefnu er að stýra magni lauss fjár í umferð á hverjum tíma hjá mótaðilum bankans, hafa áhrif á vexti á millibankamarkaði og stuðla þannig að miðlun peningastefnunnar út vaxtarófið.

Ákvarðanir um beitingu stjórntækja Seðlabankans í peningamálum eru teknar af peninga¬stefnu¬nefnd, sbr. 9. gr. Seðlabankalaga. Ákvarðanir um beitingu stjórntækja Seðlabankans varðandi fjármála¬stöðug¬leika eru teknar af fjármálastöðugleikanefnd, sbr. 12. gr. Seðlabankalaga.

Seðlabankinn setur reglur um viðskipti fjármálafyrirtækja við Seðlabankann, og eru nú í gildi reglur nr. 1200/2019, með síðari breytingum. Reglurnar segja meðal annars til um hverjir geta verið mótaðilar í viðskiptum við Seðlabankann, hvers konar viðskipti unnt er að eiga við bankann og hvaða tryggingar Seðlabankinn metur hæfar í lánafyrirgreiðslu bankans. Reglurnar eru endurskoðaðar eftir þörfum.

Mótaðilar í viðskiptum við Seðlabankann eru viðskiptabankar og sparisjóðir. Einnig geta útibú erlendra fjármálafyrirtækja sem starfa hér á landi verið í viðskiptum við Seðlabankann. Þrátt fyrir að fjármálafyrirtæki geti tekið þátt í viðskiptum við Seðlabankann er það undir hverju og einu fyrirtæki komið hvort þau nýta sér það.

Daglán eru lán til næsta viðskiptadags og er ætlað að tryggja að staða þátttakenda í millibankagreiðslukerfinu (MBK) sé ávallt jákvæð í lok dags. Daglán eru veitt gegn tryggingum sem Seðlabankinn metur hæfar.

Vextir daglána eru hærri en í öðrum lánsviðskiptum. Vextir daglána mynda þak vaxtagangs Seðlabankans og efri mörk vaxta til einnar nætur á millibankamarkaði. Viðskiptabankar og sparisjóðir geta átt innstæður í Seðlabankanum og fengið vexti á þær innstæður, viðskiptareikningsvexti. Seðlabankinn greiðir vexti á alla innstæðu óháð fjárhæð. Um viðskiptareikninga gilda reglur 18/2022 um viðskiptareikninga við Seðlabanka Íslands.

A-hluta stofnanir í eigu ríkisins mega eiga viðskiptareikning í Seðlabankanum.

Yfirdráttur á reikningum í Seðlabankanum er óheimill.

Einu sinni í viku, þ.e. á miðvikudögum, býður Seðlabankinn mótaðilum að taka þátt í markaðsaðgerðum bankans.

Við miðlun peningastefnunnar ráða aðstæður á markaði því hvort Seðlabankinn býður fjármálafyrirtækjum að taka lán hjá bankanum eða að binda krónur á innlánsreikningi í umsaminn tíma. Seðlabankinn hefur þá meginreglu að bjóða ekki útlán og bundin innlán á sama tíma, sbr. þó sérstakan lausafjárglugga sem opnaður var í janúar 2022 þar sem unnt er að taka 14 daga veðlán í fjármálastöðugleikaskyni. Í undantekningartilvikum getur Seðlabankinn vikið frá þeirri reglu telji hann þörf á.

Lausafjárstaða fjármálafyrirtækja getur breyst mikið milli daga og eru hreyfingar á reikningum ríkissjóðs ein aðalástæða þess. Launagreiðslur um mánaðamót fjölga krónum í umferð og greiðsla skatta og gjalda til ríkissjóðs fækkar krónum sem eru í umferð í bankakerfinu svo dæmi séu tekin.

Seðlabankinn getur átt viðskipti við mótaðila í viðskiptum eða á mörkuðum. Mismunandi aðstæður geta kallað á mismunandi viðskipti og notkun mismunandi stjórntækja. Stundum eru einstök stjórntæki í formi viðskipta ekki notuð svo árum skiptir en eru engu að síður til taks ef á þarf að halda.

Bundin innlán til 7 daga
Á miðvikudögum býður Seðlabankinn bundin innlán til 7 daga. Vextir á innlánunum eru 0,25 prósentum hærri en vextir á viðskiptareikningum. Heimilt er að innleysa bundin innlán innan 7 daga binditímans gegn innlausnargjaldi. Seðlabankinn tilkynnir eftir lokun markaða á þriðjudögum hvaða fjárhæð er í boði næsta dag. Mótaðilar sem vilja taka þátt í útboðinu bjóða í fjárhæð en hámarkstilboð er 60% af heildarfjárhæð. Ef samanlögð tilboð eru hærri en heildarfjárhæð sem er í boði er skorið niður í sama hlutfalli hjá öllum mótaðilum. Bundin innlán til 7 daga hafa verið boðin út vikulega síðan í maí 2014.

Veðlán til 14 daga

Á miðvikudögum stendur mótaðilum Seðlabankans til boða að sækja um veðlán til 14 daga í sérstökum lausafjárglugga á vöxtum sem eru 0,5 prósentum hærri en vextir Seðlabankans á veðlánum til 7 daga, sbr. tilkynningu bankans 14. janúar 2022. Vextir á lánum í lausafjárglugganum eru breytilegir og taka mið af vaxtastigi Seðlabankans hverju sinni. Mótaðilar Seðlabankans geta sótt um lán fyrir allt að 5 ma.kr. hver gegn hæfri tryggingu sbr. veðlista bankans. Mótaðilum er óheimilt að taka lán á sama tíma og þeir eiga bundin innlán í Seðlabankanum. Seðlabankinn hefur boðið 14 daga veðlán vikulega frá því í janúar 2022.

Bindiskylda

Seðlabankinn leggur bindiskyldu á bindiskylda aðila. Um bindiskyldu gilda reglur nr. 585 frá 4. júní 2018 og með síðari breytingum nr. 1218/2019. Bindiskylda er uppfyllt á bindiskyldureikningi fjármálafyrirtækis hjá Seðlabankanum. Bindiskylda er hlutfall af bindigrunni og hann samanstendur af innstæðum og eigin skuldabréfaútgáfu með eftirstöðvatíma til tveggja ára eða skemur og er útreikningur miðaður við meðaltal bindigrunns tveggja síðustu mánaða. Bindifjárhæðin er sú bindiskylda sem bindiskyldur aðili skal uppfylla daglega yfir viðmiðunartímabil sem er frá 21. degi hvers mánaðar til 20. dags þess næsta. Bindiskyldu er skipt upp í fasta bindiskyldu og meðaltalsbindiskyldu.

Frá og með 21. mars 2020 er bindiskylda 1% af bindigrunni og er aðeins lögð á föst bindiskylda.

Hér má nálgast tölulegar upplýsingar um bindiskylduna

Upplýsingar um bindihlutföll

Kaup á skuldabréfum ríkissjóðs á eftirmarkaði

Samkvæmt 20. gr. laga um Seðlabankann 92/2019 getur Seðlabankinn keypt eða selt ríkistryggð verðbréf eða önnur trygg verðbréf á eftirmarkaði til að ná markmiðum sínum í peningamálum Seðlabankinn hefur ekki verið virkur þátttakandi á skuldbréfamarkaði en hóf viðskipti í maí 2020, sjá yfirlýsingu peningastefnunefndar. Í ágúst 2021 ákvað peningastefnunefnd að gera hlé á tilboðum að svo stöddu. Viðskipti Seðlabankans á skuldbréfamarkaði hafa áhrif á stöðu lauss fjár, kaupi Seðlabankinn ríkisbréf á markaði þá fjölgar krónum í umferð en þeim fækkar ef Seðlabankinn selur ríkisbréf.

Viðskipti á gjaldeyrismarkaði

Seðlabankinn getur átt viðskipti við viðskiptavaka á millibankamarkaði með gjaldeyri í því skyni að draga úr sveiflum eftir því sem hann telur tilefni til, auka dýpt eða bæta virkni. Seðlabankinn hefur ýmist gripið til inngripa eða stundað reglubundin viðskipti en það eru viðskipti sem Seðlabankinn tilkynnir um fyrirfram. Kaupi Seðlabankinn erlendan gjaldeyri fjölgar krónum hjá viðskiptavökum en krónum fækkar ef Seðlabankinn selur þeim gjaldeyri. Gjaldeyrisviðskipti bankans hafa því áhrif á laust fé í umferð sé ekki gripið til mótvægisaðgerða til að stýfa þau. Seðlabankinn birtir upplýsingar um veltu á millibankamarkaði með gjaldeyri á hagtölusíðu bankans.

Önnur stjórntæki

Seðlabankinn getur nýtt sér fleiri stjórntæki en nefnd hafa verið hér að framan og má helst nefna: 

• Seðlabankinn getur veitt lán bæði til skemmri og lengri tíma en öll lán sem Seðlabankinn veitir eru veðlán enda má bankinn ekki lána nema gegn tryggingum sem bankinn metur hæfar. Vextir veðlána til 7 daga eru í miðju vaxtagangsins.
• Endurhverf viðskipti (e. repurchase agreements, repo) eru samningar á milli tveggja aðila um kaup eða sölu verðbréfa sem bankinn metur hæf í þessum viðskiptum. Samningurinn er með gjalddaga að umsömdum tíma liðnum og gengur þá til baka. Seðlabankinn hefur ekki átt slík viðskipti.
• Seðlabankinn getur gefið út markaðsbréf í formi skuldabréfa og víxla og selt til mótaðila. Bréfin eru rafrænt skráð í verðbréfamiðstöð. Kjör þeirra eru ákvörðuð hverju sinni.
• Seðlabankinn getur boðið bundin innlán bæði til skemmri og lengri tíma. Bundin innlán hafa sömu lausafjáráhrif og skuldabréf og víxlar, þ.e. Seðlabankinn dregur til sín laust fé.

Í lögum um Seðlabankann kemur fram að Seðlabankinn er viðskiptabanki ríkissjóðs. Ríkissjóður og ýmsar ríkisstofnanir geta átt viðskiptareikninga hjá Seðlabankanum. Vextir á viðskiptareikningum ríkisstofnanna eru þeir sömu og á viðskiptareikninga fjármálafyrirtækja hjá Seðlabankanum. Ríkissjóði er óheimilt að vera með yfirdrátt í Seðlabankanum.